Historie Leerdam

Ontstaan van de vestingstad Leerdam

oude-plattegrond-leerdamLeerdam is van oudsher een vestingstadje, gelegen op de noordoever van de schilderachtige Linge, op de grens van Zuid-Holland en Gelderland. De plaats werd door de heren van Arkel gesticht bij (en genoemd naar) de dam, die het toenmalige veenriviertje de Leede afsloot van de Linge, waarin het afwaterde (de Leeder-dam). Verteld wordt dat deze stichting gebeurde rond het jaar 1000 door heer Fop van Arkel. Hoe dit ook zij: in 1143 komen we de plaats tegen als Ter Leede. De eerste inwoners waren waarschijnlijk mensen die meehielpen bij de ontginning van het onbewoonde, moerassige, binnenland. Overigens vinden we de eerste officiële vermelding van Leerdam pas in een akte uit het jaar 1284. In 1382 en 1407 kreeg de plaats stadsrechten.

Zuidwal-muizentorensZoals de plattegrond laat zien was de plaats geheel omgracht, ommuurd en omwald. Helaas werden tussen 1822 en 1870 de stadspoorten gesloopt en de stadsgracht deels gedempt. Nu is alleen de Zuidwal nog overgebleven, die in de jaren ’60 en ‘90 van de 20e eeuw fraai is gerestaureerd, compleet met de zogenaamde ‘Muizentorens’.

De heerlijkheid Leerdam was eerst in bezit van de geslachten Van der Leede en Van Arkel. In 1498 werd de heerlijkheid verheven tot een graafschap en kwam het via de geslachten Van Egmond en Van Buren in 1558 in eigendom van Willem I, Prins van Oranje. Deze band tussen Leerdam en het Oranjehuis is er tot op heden: Koning Willem-Alexander is nog steeds Graaf van Leerdam.

hofje-van-mevrouw-van-AerdenHet kasteel, in het zuidwesten van de stad, werd rond 1270 gebouwd door één van de heren Van der Leede. (Dit als vervanging van het oude kasteel Ter Leede, dat tussen Leerdam en Leerbroek stond.) Het werd in 1574 door de Spanjaarden verwoest. In 1770 schonk Prins Willem V de grond, waarop al tweehonderd jaar een ruïne lag, aan weduwe van Aerden, die haar kapitaal naliet om hier een hofje op te richten voor behoeftige dames. Het ‘Hofje van mevrouw van Aerden’, herbergt nu onder andere een museum, waarin de unieke 17e-eeuwse schilderijencollectie van mevrouw van Aerden wordt tentoongesteld. Ook is een zaal ingericht als trouw- en raadszaal voor de burgerlijke gemeente.

Markt-Grote-KerkCentraal in de binnenstad ligt al eeuwenlang de Grote Kerk aan het Kerkplein.